Dat honing een uitstekende remedie is om een mooie en snelle wondheling te bewerkstelligen is al decennia bekend binnen de praktijk van de veterinaire en humane geneeskunde. Al in de oudheid werd honing ingezet bij wonden en huidproblemen. Inmiddels weten we dat niet alle honing geschikt is voor dit doel. Honing is een natuurproduct en dat betekent dat de samenstelling kan variëren door invloeden als het weer, de bloemsoort en bereidingswijze. Voor een goede werking in de wond is het belangrijk dat de honing een hoog enzymgehalte heeft en een lage pH. Consumentenhoning wordt vaak verhit en dit vernietigt de enzymwerking. Dit is de reden waarom honing uit de supermarkt absoluut niet geschikt is voor wondbehandeling. Medical Grade honingproducten daarentegen worden onder gecontroleerde omstandigheden gemaakt, waardoor de samenstelling van het product constant is en een vaste lage pH waarborgt. Dit is een belangrijke voorwaarde om honing op een verantwoorde manier toe te passen bij het bevorderen van wondheling.
Om meer te weten wanneer honing een goede keuze is bij het herstel van wonden en wanneer je wellicht beter voor wat anders kunt kiezen, vroeg NML health een aantal deskundigen op dit gebied naar hun ervaring.
Drs. Anneleen Spillebeen is specialistisch chirurg en docent aan de Faculteit Diergeneeskunde van universiteiten Utrecht en Gent.
Een belangrijk deel van haar werk is het managen van wonden. Ze geeft workshops aan dierenartsen over wondbehandeling. Spillebeen: “Ik ben op de eerste plaats een dierenarts en geen wetenschapper. Ik spreek uit ervaring, waarbij uiteraard evidence based geneeskunde een belangrijke factor speelt. Dat laatste zou wat mij betreft voor het gebruik van honing bij wonden nog wel wat steviger mogen worden.”
Voor Spillebeen heeft de toepassing van honing bij wonden zeker voordelen. Spillebeen: “Met name het osmotische effect van honing, waardoor het vocht uit cellen wordt onttrokken, is waardevol om het herstelproces van de wond op gang te brengen. Hierdoor worden bacteriën uitgedroogd en sterven ze af. Het nadeel ervan is dat ook fibroblasten, die juist voor wondherstel moeten zorgen, ook uitdrogen en dat is iets wat je niet wilt. Om die reden adviseer ik honing vooral in te zetten in de inflammatoire fase van het wondherstel, dus de eerste fase waarbij de bacteriën moeten worden gedood en de ontstekingsreactie nog op gang moet komen.”
In haar ervaring maakt het volgens de dierenarts niet veel uit welke medicinale honing wordt toegepast. Spillebeen: “Het is vooral belangrijk is dat er voldoende honing in het honingproduct moet zitten. Vijf procent, dat is echt het minimum, hoe meer hoe beter. Dat is bepalend voor het effect wat je beoogt in de verschillende fases van het wondherstel. Daarbij adviseer ik een zo zuiver mogelijke behandeling van wonden en wil ik zo min mogelijke bijstoffen in een wond brengen.“
Bij acute wonden, zo stelt Spillebeen, is je eerste zorg dat de wond goed schoon wordt. Dat bereik je door te spoelen met water of ringerlactaat. “Ik kies niet voor producten met jodium omdat dat te agressief is en het de leukocyten en fibroblasten in een wond beschadigt. Vervolgens haal ik chirurgisch het vuil en viezigheid weg. Bij niet stabiele wonden leg ik verband aan met een verbandvloeistof die lief is voor de wond, meestal glycerol. Als de wond gecontamineerd is en er zich dus bacteriën in de wond bevinden, dan kies ik voor een honingzalf. Juist zalf, omdat de honing voor langere tijd moet inwerken om het optimale antibacteriële effect te bereiken. Is de wond weer fris en zie je mooi granulatieweefsel ontstaan, dan kies ik weer voor een verband met glycerol of andere ondersteunende stoffen voor het ontwikkelen van mooi granulatieweefsel en epithelialisatie.
Bij wonden met veel exudatievocht, zoals bij paardenwonden, heeft verbandmateriaal met alginaten een goede absorptiewerking en daarom mijn voorkeur. Ook de toepassing van Zilver ondersteunt het herstel van een wond. Tijdens de granulatiefase van een wond met een gezond ogend wondbed kies ik liever niet voor honing, omdat in mijn ervaring dat remmend werkt op de granulatie.”
In haar workshop wondbehandeling benadrukt Spillebeen het belang van het goed lezen van etiketten en een zorgvuldige keuze voor een wondproduct. “Kijk altijd goed naar wat een wond nodig heeft en pas daar je management op aan. Lees op de etiketten wat er in een middel zit en in welke hoeveelheden, het luistert nauw. En wees vooral mild voor een wond en laat het lichaam haar werk doen. Als een wond chronisch wordt en stilstaat of zelfs achteruitgaat, kan het een goede keuze zijn om de wond chirurgisch weer acuut te maken. Vaak zie je dan dat de nodige ontstekingsreactie wel op gang komt en daarmee het wondherstel. In die eerste fase is een honingzalf geadviseerd."
Biologe en wetenschapper Tineke Creemers is ontwikkelaar van de Medical Grade honingproducten van Vetramil.
Op het wondcongres EWMH 2017 in Amsterdam presenteerde Tineke Creemers de bevindingen van haar onderzoek aan de Universiteit van Wageningen naar de werking van verschillende soorten honing en hun effect op wondheling. Uit het onderzoek blijkt dat de honingsoort Medical Grade de enige is met een high Bee defensin-1 peptide en daarmee over de goede eigenschappen beschikt voor een snelle wondheling. In tegenstelling tot Spillebeen is Creemers van mening dat het wel uitmaakt welke soort honing wordt toegepast bij wondmanagement.
Creemers: “Als je het hebt over wondheling en medicinale honingzalf dan duiken de namen van de honingsoorten Manuka en Medical Grade al snel op. Zij hebben allebei een bacteriële werking en stimuleren wondheling. Alleen de systemen die daarbij in werking treden zijn verschillend.”
“Manuka is honing afkomstig van de nectar van de Leptospermumstruik. In deze nectar zit een stofje dat zorgt dat er methylglyoxal wordt gevormd in de honing. Dat zorgt voor de antibacteriële werking van de Manuka. Op basis van de literatuur zou methylglyoxal ongunstig zijn voor mensen en dieren met diabetes, omdat het een verhardende werking op bloedvaten zou hebben. Een andere reden om voorzichtig te zijn met methylglyoxal bij wondheling is dat de stof collageeneiwitten kan aantasten. En dat terwijl je juist bij een wond de collageenvorming wil stimuleren.“
In Medical Grade honing zorgt het enzym glucose oxidase voor de antibacteriële werking door afgifte van kleine hoeveelheden waterstofperoxide. In de praktijk blijken sommige behandelaars terughoudend te zijn over de toepassing van honing tijdens de granulatiefase, omdat ze bang zijn dat waterstofperoxide het granulatie weefsel kan aantasten. Volgens Creemers is dit echter niet nodig omdat de concentratie waterstofperoxide zeer laag is en over een lange periode wordt geproduceerd. Deze zogenaamde ‘slow release’ zorgt ervoor dat het gezonde granulatieweefsel niet wordt aangetast, maar de wondheling juist wordt bevorderd.
Creemers benadrukt dat een wond eerst goed moet worden gereinigd en droog gemaakt voordat de medicinale honingzalf wordt aangebracht. “Voor een snelle ontsmetting van de wond kies je op de eerste plaats voor spoelen met water of een mild desinfecterend middel en als het nodig is door het mechanisch verwijderen van de viezigheid. Honing heeft geen acute desinfecterende werking, maar heeft langere tijd nodig om haar antibacteriële werk te doen. Het is dus belangrijk de wond eerst zover mogelijk schoon te maken en daarna pas de zalf aan te brengen.” Het vochtige wondmilieu wat door de medicinale honing ontstaat zorgt voor een soort natuurlijk debridement, waardoor restanten necrotisch weefsel vanzelf oplossen. Creemers: ‘Dat hoeft dus dan niet meer te worden weggesneden. Ook bij schaafwonden krijg je doordat de wond zacht blijft een mooiere wondheling en zie je door dit effect minder snel hypergranulatie optreden. Verder adviseer ik altijd om een wond het liefst semiocclusief af te dekken met een doorlaatbaar gaasje, zodat het vocht eruit kan en de wond niet gaat broeden.”
Dierenarts Nicolien van der Wilt van Dierenartspraktijk Gorter in Nederhorst den Berg
Nicolien van der Wilt deelt graag haar ervaring met wondbehandeling met medicinale honingzalf bij een paard. Van der Wilt: “Het begon als een klein schaafje op het linker voorbeen. Gestoten, geschaafd, onvoorzichtig geweest... de oorzaak van de wond was in ieder geval onbekend. Na een week verslechterde de wond zichtbaar: ik kon mijn pink in de wond omhoog en omlaag steken, zo diep en zo groot was de plek binnen mum van tijd geworden.” Op het moment van het ontdekken van de beenwond had de Haflinger droes, waardoor de dierenarts liever geen antibiotica wilde voorschrijven: “Antibiotica vertraagt immers de rijping van de abcessen en dat is bij droes nou net niet de bedoeling.“
De dierenarts koos ervoor de beenwond te behandelen met een spoelvloeistof op basis van zuivere honing en propyleenglycol, in combinatie met een NSAID. Een week later is de wond bijna gesloten. En weer vier dagen later is de wond volledig gesloten. De spoelvloeistof werd elke dag aangebracht. Na het sluiten van de wond werd de spoelvloeistof verruild voor een medicinale honingzalf. Van der Wilt: “Deze zalf is vetter en stilt meteen de jeuk door het toegevoegde Cardiospermumextract. Deze ervaring is voor mij weer een bevestiging van de kracht van medicinale honing en zijn het middelen waar ik graag naar grijp bij wondbehandeling. Al blijft de eerste stap altijd: wat is er aan de hand, wat heeft de wond nodig en welke interventie is op welk moment de juiste. Dat blijft toch bij elke wond individueel maatwerk.” Lees hier de blog met foto's over het wondherstel.