Door Irene op
Al jaren lang ben ik geïnteresseerd in de medicinale werking van paddenstoelen. Helaas stonden er steeds andere onderwerpen hoger op mijn wensenlijstje dan mycologie -de wetenschap van paddenstoelen- en ben ik pas onlangs naar een cursus mycotherapie geweest. Deze werd gegeven door de Duitse Doris Richtsteig, expert in de mycotherapie en Geja Heinen, msc kPNI.
Van paddenstoelen is bekend dat ze al meer dan 400 miljoen jaar op onze aarde te vinden zijn en dat mensen al meer dan 30 duizend jaar gebruik maken van paddenstoelen. Vooral Aziatische landen, maar ook in Zuid-Amerika, worden paddenstoelen gegeten en door artsen voorgeschreven vanwege de gezondheid bevorderende effecten.
Kennis
Paddenstoelen zijn belangrijke ondersteuners in de kringloop van de natuur. Door paddenstoelen wordt alle dood materiaal gerecycled en weer beschikbaar gemaakt. Hoe mooi is dat?!
Tijdens de cursus deed ik veel (basis-)kennis op: zo worden de hogere paddenstoelen in twee groepen ingedeeld: de schimmels (ascomyceten) zoals de Cordyceps, Truffel, Aspergillus en Penicilline enerzijds en anderzijds de Basidiomyceten (de standpaddenstoelen), eetbaar én medicinaal, zoals de Hericium, Coriolus, Agaricus blazei, Reishi en Chaga.
Paddenstoelen vormen een zelfstandige levensvorm en horen net als mensen, dieren en planten tot de Eucaryoten: ze hebben een cel met een celkern. Paddenstoelen hebben echter geen fotosynthese, ze leven in symbiose met bomen en planten. De schimmeldraden van de paddenstoelen – de mycorrhiza omwikkelen boom- en plantenwortels. De paddenstoel zorgt ervoor dat de boom of plant water en mineralen krijgt aangereikt en op hun beurt voorziet de boom of plant de paddenstoel van glucose en sacharose.
Het cytoskelet van paddenstoelen bestaat uit chitine dat verantwoordelijk is voor de stabiliteit en buigzaamheid. De chitine is voor een mens niet opneembaar: de werkzame bestanddelen komen voor ons pas beschikbaar als het bereid wordt met heet water of microfijn wordt vermalen.
Wat zit er in?
De belangrijkste geneeskracht van de paddenstoelen komt door het hoge gehalte aan actieve polysachariden. De sterk vertakte 1,3 en 1,6 β-D -glucanen hebben afweer stimulerende eigenschappen. Doordat zij de oppervlaktestructuren van virussen en bacteriën kunnen imiteren, zorgen zij bijvoorbeeld bij een infectie voor een cellulair en humorale reactie van het immuunsysteem. Hiermee kan een chronisch ontstekingsproces worden doorbroken. Eén en ander vindt plaats in interactie met verschillende pathogeen geassocieerde structuren met medicinale schimmels. De glucanen horen net als de cytokinen van Interferon en interleukine tot de groep van Biological Respons Modifier (BRM): ze kunnen het kwaadaardige verloop van een ziekte positief beïnvloeden. Een ander effect van deze vorm van glucanen is de remming van de prostaglandineproductie en de uitstoot van histamine. Ook remmen ze de neoangiogenese (tumorgroei).
In de cursus zijn de belangrijkste polysachariden van de diverse paddenstoelen uitvoerig behandeld. Evenals de triterpenen, die beschermen tegen besmetting met micro-organismen en een antivirale en antibacteriële werking hebben. Deze triterpenen zijn ook een voorstof van bepaalde steroïdhormonen en werken doelgericht tegen tumoren.
Daarnaast bevatten de paddenstoelen een groot aantal polyfenolen. Dat zijn secundaire plantenstoffen met een positieve invloed op het immuunsysteem: ze remmen het verouderingsproces, zijn radicalenvangers, voorkomen oxidatie van vetten en werken antimicrobieel.
De hoge concentratie van enzymen van paddenstoelen wordt benut als antioxidant en heeft een ontgiftende en antitumorale werking.
Diverse medicinale paddenstoelen
De Agaricus blazei Murill, die aan de randen van het regenwoud in Brazilië wordt geoogst, heeft een bewezen anti-tumor werking, maar de paddenstoel wordt ook ingezet bij immuundeficiëntie en verzacht de bijwerkingen van chemo- en radiotherapie. De Auricularia Auricua Judae wordt gebruikt in de Aziatische keuken. Het vermindert huidtumoren, beïnvloedt de vetstofwisseling en heeft een positieve invloed op de bloedviscositeit. De Chaga (berkenzwam) werkt bij gingivitis (tandvleesontsteking), maar ook bij tumoren van longen, maagdarm, huid en borst en tumoren aan het vrouwelijke urogenitale stelsel. De Agaricus bisporus, onze champignon, werkt bij nierinsufficiëntie, stimuleert ontgifting van de lever en nieren en vermindert diverse vormen van kanker. De Coriolus, het bekende elfenbankje, de shiitake (Lentinus edodes ) en oesterzwam (Pleurotus ostreatus) worden beschouwd als zeer rijke glucaanbronnen, waarvan respectievelijk lentinan en pleuran als de meest potente bestanddelen worden gezien. D-fractie wordt gezien als het belangrijkste glucaanextract van maitake (Grifola frondosa) met haar eveneens zeer gunstige immuun modulerende eigenschappen. Een andere breed inzetbare paddenstoel die bekend staat om zijn positieve invloed op de immuunfunctie, is de Cordyceps sinensis.
Wetenschappelijke onderbouwing
En dan vragen dierenartsen natuurlijk altijd naar de onderbouwing van al deze uitspraken. Die zijn er: er zijn enorm veel wetenschappelijke publicaties verschenen over immuun modulatie, ontstekingsremming, invloed op de bloedsuikerspiegel en anti-tumor effecten van paddenstoelen.
Een aantal voorbeelden:
Luchtweginfecties
Bij luchtweginfecties, waarbij een allergische component een rol speelt, suggereren verschillende onderzoeken dat bètaglucanen uit medicinale paddenstoelen een verbetering van het allergische ontstekingsbeeld kunnen geven en daarmee een vermindering in de ernst van de symptomen. Uit onder andere een gerandomiseerd dubbelblind placebo-gecontroleerd humaan onderzoek bij kinderen met recidiverende luchtweginfecties, werd het antiallergische effect gemeten van het bètaglucanenextract pleuran. Vooral bij kinderen met atopie bleek pleuran een stabiliserend effect te hebben op het serum immunoglobuline E (IgE) en de hoeveelheid perifere eosinofielen, beide belangrijke markers in allergische ontstekingsreacties. (bron: natura foundation)
De effectiviteit van pleuran bij luchtweginfecties wordt ook onderschreven door een humaan dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek bij duursporters. In de experimentele groep werden significant minder symptomen van bovenste luchtweginfecties waargenomen dan in de placebogroep. Tevens werd een stijging van het aantal Natural Killer-cellen waargenomen*. Ook de Cordyceps sinensis kent een veelzijdige inzetbaarheid met betrekking tot de luchtwegen. Klinische onderzoeken bevestigen de positieve invloed van cordyceps bij onder andere chronische bronchitis, astma bronchiale en COPD*.
Immuunmodulatie - ontstekingsremming
De sterk immuunmodulerende werking van medicinale paddenstoelen wordt voor een groot deel toegeschreven aan de actieve polysachariden en de synergistische werking van de diverse inhoudsstoffen. Door activatie van vooral de macrofagen, wordt via verschillende regelmechanismen het immuunsysteem tot een veelheid van reacties aangezet.
- Weerstandverhoging tegen virale en bacteriële infecties, met name lentinan en andere componenten uit shiitake (o.a. tbc, influenza, luchtweginfecties).
- Hepatoprotectieve eigenschappen, met name door Cordyceps, de D-fractie uit maitake en shiitake.
- Vele in vitro en in vivo analyses laten gunstige effecten zien bij acute en chronische infectieziekten, waaronder hiv, herpes en hepatitis, met name D-fractie uit maitake, lentinan en cordyceps.
- Sterke reductie van de inflammatoire activiteit, onder andere via remming van de productie van TNF-α, NF-κB en NO, zowel door extracten van shiitake, maitake en oesterzwam.
- De hoge antioxidantcapaciteit speelt een belangrijke rol in het tegengaan of beperken van schade ten gevolge van oxidatieve stress.
Samenvattend heb ik in de cursus veel inspiratie opgedaan om me te verder te verdiepen in de mogelijkheden van de paddenstoel. Met dierenartsen ga ik graag in gesprek over de veterinaire toepassingen.
* Bron: Zenchi Mycotherapie en Natura Foundation