Calendula officinalis (Goudsbloem: Marigold, goldbloom) 

Is een prachtige oranjeachtige bloem met een aromatische geur en smaak en trekt onmiddellijk de aandacht van iedereen, waar ze ook staan. Calendula is geliefd om zijn mooie, zonnige en vrolijke uiterlijk, gewild om de sterke geneeskrachtige eigenschappen. Calendula bezit een prachtige combinatie van werkzame bestanddelen welke de plant bijzonder geschikt maken als geneesmiddel:

• jichtachtige zwellingen
• maag- en darmzweren
• menstruatieklachten
• bloedneuzen
• eczeem, lymfoedeem, conjunctivitis, (ontstoken) wonden en zweren
• schimmelwerende werking

De Calendula draagt een grote steen bij aan een gezonde biodiversiteit. Bijen, vlinders en insecten maken er veel gebruik van.

Het zaaien van Calendula is simpel:

• Eén zakje (2 gram | 200 zaden) is voor circa 4m2, en de plantafstand bedraagt 20x20 cm.
• Je strooit de zaden uit in de tuin op een stukje geschoffelde grond.
• Bedek het een klein beetje met aarde.
• Zaaien kan je doen in maart, april, mei of juni als je dat jaar nog bloemen wilt.
• Als je goudsbloemen in de zomer of herfst zaait gaan ze het volgende voorjaar bloeien.
• Kies een plekje uit waar veel zon komt.
• Goudsbloemen groeien op bijna alle soorten grond, behalve als het echt heel nat is. Zorg dus dat ze niet in een plek gezaaid worden waar wel eens een plas water blijft staan.
• Voedselrijke grond heeft de voorkeur. 

Verzorging van Goudsbloemen

Goudsbloemen hebben geen verzorging nodig na het zaaien. De bloemen ontwikkelen zelf weer zaadjes als ze uitgebloeid zijn. Die kan je verzamelen om ergens anders weer uit te zaaien, of je kan ze laten zitten zodat ze zich rond de planten verder uitzaaien. De zaden overleven vorst. Je kan dus elk jaar nieuwe goudsbloemen krijgen van één Happy Seeds zakje. Ze fungeren zelfs als “weersprofeet”: zijn de bloemen ‘s morgens gesloten, neem dan de paraplu maar mee, want het gaat dan regenen die dag! 

Je kan er zelf mee aan de slag gaan en iets lekkers, medicinaals of cosmetisch van maken

1. Maak zelf Calendula zalf

• 50 g olijfolie (kan ook met sesamolie of kokosolie).
• Een handvol bloemen zonder kelkbladeren (de groene blaadjes onder het bloemhoofdje).
• 5 g bijenwas of 4 g candelillawas (vegan).
• Optioneel: 5 druppels Manuka, Helicryse, Lavendel of Kamille etherische olie.
• 1 zalfpotje van 30 ml.

2. Maak zalf van de Goudsbloemolie

• Meng een gedeelte van de Goudsbloemolie met bijenwas of carnaubawas in de volgende verhouding: 1 deel was op 6 delen olie.
• Verwarm de was samen met de olie langzaam middels au-bain-marie totdat de was gesmolten is.
• Giet het warme mengsel over in een steriel gemaakt potje.
• Laat het warme mengsel goed afkoelen en bewaar het vervolgens in de koelkast.
• Plak een etiket met de datum op het potje. De zalf is een half jaar houdbaar, omdat er geen conserveringsmiddelen in zitten.

3. Maak maceraat door bloemen in olie te weken

• Laat de geplukte bloemblaadjes circa een uur drogen, zodat het vocht uit de blaadjes verdampt.
• Neem een schoon (jam)potje.
• Vul dit potje voor driekwart met geplukte bloemblaadjes van de goudsbloemen en giet vervolgens het potje vol met amandelolie.
• Dit laat je 4 weken op een warme zonnige plaats staan, bijvoorbeeld in de vensterbank. Tip: Zorg dat de blaadjes goed onder de olie blijven staan, anders gaat het schimmelen. Dus af en toe even schudden.
• Na 4 weken zeef je de blaadjes uit de olie.
• Bewaar de olie op een donkere en koele plek. Dan is de olie zeker een jaar houdbaar.

4. Maak Calendula thee

Voor thee kan je zowel gedroogde als verse goudsbloemen gebruiken. Je kan denken aan de volgende verhouding, maar doe vooral wat jij lekker vindt. 6 Liter kokend water op 20 gram gedroogde of 30 gram verse goudsbloemen. Pluk of pak de pak de bloemen en doe in een zeef of theepot, giet het kokende water op de bloemen en laat even trekken. De hoeveelheid bloemen en de duur van trekken is natuurlijk afhankelijk van je smaak. Geniet ervan! 

Aan de slag!

Pluk een handvol bloemen van de Goudsbloem bij zonnig en droog weer. Verwijder de kelkbladeren en stop ze in een glazen (jam)pot met bijvoorbeeld de olijfolie. Duw de bloemen goed onder de olie. Verwarm de pot ongeveer 48 uur au bain-marie op 40-50°C. Zeef vervolgens de bloemen uit de olie met een fijne zeef en filter het na door een koffiefilter. Dit gaat langzaam, dus geef de olie de tijd om er rustig doorheen te druppelen. De olie heeft een prachtige oranje gele kleur. Als de olie gezeefd en gefilterd is, weeg je er 30 g van af met een keukenweegschaal. Verwarm dit samen met de was au bain-marie, tot de was gesmolten is. Dit is ongeveer bij 65°C (voor candelillawas ligt het smeltpunt iets hoger). Laat de substantie al roerend afkoelen tot rond de 40°C. Voeg ten slotte een paar druppels etherische olie toe en roer het goed door het mengsel heen. Giet het mengsel snel in een zalfpotje en laat het opstijven.

Je kunt de zalf drie maal per dag op de aangedane huid of wond aanbrengen. Smeer de Calendula zalf niet op open wonden. Net als bij smeerwortelzalf kan het genezingsproces zo snel gaan dat de wond dichtgroeit, voordat eventuele infecties uitgescheiden zijn. Hierdoor kan je een onderhuidse ontsteking krijgen.

Manuka en Helicryse (Helichrysum italicum) zijn beide etherische oliën die ingezet worden bij blauwe plekken, wonden en huidaandoeningen. Ook Kamille is een bijzonder goede etherische olie voor de huid. Ze zijn echter alle drie vrij prijzig. Lavendel is dan een goed alternatief. Gebruik voor hele jonge kinderen geen etherische olie in de zalf of uitsluitend (weinig) Lavendel.

De Calendula zalf alleen uitwendig gebruiken! Als je vaak Goudsbloemzalf gebruikt, kun je er in enkele gevallen overgevoelig voor worden. Een eenvoudige manier om dit te testen is een beetje zalf op de binnenzijde van de pols te smeren. Bij rode uitslag moet je stoppen met het gebruik.

Volksgeneeskunde

Niet alleen als geneesmiddel was de plant al in vroeger tijden zeer geliefd, ook om zijn kleurstoffen had de plant een grote aantrekkingskracht bij velen. Zo schreef Turner in 1551 “sommigen gebruiken het om hun haar geel te maken... omdat ze niet tevreden zijn met de kleur”. In de 12e Zeeuwse kruidengids van Maseru staat “dat alleen al door naar de plant te kijken, het gezichtsvermogen verbetert, de geest verheldert en het humeur opvrolijkt”. Toe maar! En in de dagen van Culpeper gebruikten de mensen de goudsbloem om “het hart te versterken” . Ook dacht men dat het zeer doeltreffend werkte tegen de pokken en mazelen. De bladeren vonden hun toepassing vroeger als droog kompres bij hete, pijnlijke, jichtachtige zwellingen. Natuurgenezers gebruikten de goudsbloem vooral bij de behandeling van maag- en darmzweren, menstruatieklachten, bloedneuzen, caprices, hemorroïden, anaal eczeem, lymfoedeem, conjunctivitis, ontstoken wonden en zweren. Tegenwoordig verwerken fabrikanten goudsbloemen vaak in homeopathische middelen en huidverzorgende producten. Meestal gebruiken zij de bloemhoofdjes hiervoor, soms alleen de bloemblaadjes omdat deze beter zouden werken. De etherische olie van de plant heeft vermoedelijk een schimmelwerende werking.

Werkzame bestanddelen

Flavonoïden als isorhamnetine en kerst-in; terpenen, bitterstoffen (19%) als calenduline; etherische oliën (0.1-0.4%), xantophyll, allantoïne, carotenoïden (3%), gom, slijmstoffen, hars, polysacchariden

Werkingsmechanisme

De werkzame bestanddelen van Calendula officinalis blijken bijzondere eigenschappen te hebben. De literatuur beschrijft de goudsbloem als een spasmolyticum, mild diaphoreticum, ontstekingsremmer, haemostypticum, emmenagogum, antisepticum. In dierstudies zijn ontstekingsremmende, antibacteriële en antivirale werkingen aangetoond. Bij huidwonden bleek de combinatie van allantoïne met Calendula extract de fysiologische regeneratie te stimuleren. Wetenschappers schreven dit effect toe aan een intensiever metabolisme binnen de weefsels tijdens de regeneratieperiode.

Als men bij de behandeling van huidwonden alleen allantoïne gaf, trad een beduidend zwakkere reactie op en nam de regeneratie meer tijd in beslag. De flavonoïden, triterpenen en vluchtige oliën worden als de belangrijkste werkzame bestanddelen beschouwd. De flavonoïden en triterpenen blijken met name een ontstekingsremmende werking hebben, de vluchtige of etherische oliën een spasmolytische. De literatuur wijst daarnaast op een immunostimulerende activiteit welke deskundigen toeschrijven aan de aanwezigheid van polysacchariden. In vitro blijken water/ alcohol extracten van Calendula antivirale, antibacteriële en fungicide eigenschappen te hebben. Een 70% water/ alcohol tinctuur van de bloemen heeft een krachtig viruseliminerende werking bij griepvirussen en onderdrukt tevens de groei van herpes simplex virus opvallend sterk. Vervolgonderzoek toonde aan dat de polysacchariden de fagocytose bevorderen en de triterpenen de krachtigste ontstekingsremmende werking hebben.

Bijzonder te noemen zijn de humane studies die verricht zijn met gepatenteerde Calendula crèmes bij vrouwen bij wie lymfoedemen optraden ten gevolge van mastectomie. Hoewel klinisch gezien het lymfoedeem niet in omvang afnam bij zowel controlegroepen en als de groepen die behandeld werden met Calendula crème, verminderde de pijn aanzienlijk bij de patiënten die met de crème behandeld werden. Gebruik van Calendula tinctuur (20%) is zinvol bij de behandeling van chronische, etterige otitis. Calendula extracten past men vooral toe om het genezingsproces te versnellen en ontstekingen te verminderen. In verschillende documenten wijzen de auteurs op de zinvolle inzet van Calendula producten bij ontstekingen van huid en slijmvliezen.

De ESCOP noemt als indicaties huid- en slijmvliesontstekingen en ter bevordering van het genezingsproces bij wonden. In de natuurgeneeskunde heeft Calendula tinctuur wel de bijnaam: “het fytotherapeutische jodium”.

Contra-indicaties

Gebruik tijdens zwangerschap of lactatieperiode wordt ontraden. Er zijn aanwijzingen dat toepassing van goudsbloemextractende de menstruatiecyclus kan beïnvloeden; de literatuur noemt tevens een stimulerende werking op de uteruscontracties.

Bijwerkingen

Daar Calendula behoort tot de familie der composieten, kunnen bij gevoelige personen voor deze plantenfamilie overgevoeligheidsreacties optreden ten gevolge van het gebruik van goudsbloemproducten.