Equisetum is een apart plantje dat door zijn bloei- en groeiwijze veel belangstelling trekt. De wortelstok zit diep in de grond en vormt in het voorjaar roodachtige stengels. Na enkele weken komen onvruchtbare, groene stengels boven de grond die zich vertakken en een pluimachtig uiterlijk krijgen. Bij de boeren is deze plant niet zo geliefd: de wortel zit zo diep in de grond dat de plant haast niet te verwijderen is. Hij heeft dan ook de scheldnaam “akkerpest” gekregen. Andere namen voor de plant zijn “heermoes” of “paardenstaart”. Heermoes houdt van vochtige en leemachtige grond. Zo kijkend naar de plant valt meteen het “rechte” en “fiere” karakter van de plant op. Hij is zo taai dat de handen kapot gaan als men probeert de plant er zo even uit te trekken. Hoe sterk en ook ruw die stengels zijn, blijkt uit het feit dat men vroeger de stengels gebruikte als schuurmiddel! De naam zou afkomstig kunnen zijn van de Latijnse woorden “equis” (paardenstaart) en seta (borstel/ staart). De Nederlandse naam is afgeleid van de woorden “herde” (kudde) en “moos” (mos) en verwijst naar het massaal op elkaar groeien van de plant in “kudden” mos.
Volksgeneeskunde
Heermoes is eigenlijk een prehistorisch botanisch overblijfsel, nauw verwant aan de bomen die tijdens het Carboon -270 miljoen jaar geleden- groeiden. Deze bomen zijn de bron van steenkoollagen. In de Romeinse tijd gebruikte men heermoes als groente, dierenvoedsel en geneesmiddel. De oude Grieken pasten de plant als wondgeneesmiddel toe. Plinius schreef in 77 na Christus over de plant “zo prachtig van aard is de heermoes dat de patiënt de plant alleen maar hoeft aan te raken en bloed wordt gestelpt”. Culpeper voegde daar later aan toe “het is een heel sterk middel om bloedingen te stelpen” en “inwendig en uitwendig verlicht het de zwelling, warmte en ontsteking van de elementaire of geslachtsdelen in mannen en vrouwen”.In de volksgeneeskunde benutte men de plant vooral bij aandoeningen van nieren, blaas en urinewegen, als bloedstelpend middel, als gorgeldrank bij keelpijn of -toegevoegd in badwater- bij etterende wonden, huidzweren en huiduitslag. Daarnaast gebruikten de mensen heermoes bij botbreuken en weefselontstekingen om het genezingsproces te versnellen. Ook werd het aanbevolen als middel voor gezonde ogen, haren, nagels en huid. Chinese artsen schrijven de Equisetum hiemale voor bij oogklachten, dysenterie, griep, zwellingen en aambeien.
Werking
Mineralen als kiezelzuur (<10%) en kalium (2.1-2.9%); saponinen (5%) met equisetonine; alkaloïden (nicotine, palustrine), flavonoïden als isoquercitrine en equisetrine; looistoffen, magnesium, zetmeel
Werkingsmechanisme
De hoofdcomponent van heermoes is het kiezelzuur, heermoes heeft een zeer grote hoeveelheid kiezelzuur (tot 10%) welke een zeer versterkende werking op het bindweefsel heeft. Dit werkzame bestanddeel versterkt niet alleen alle weefsels, maar verhoogt ook de weerstand en stimuleert de stofwisseling. Kiezelzuur bevordert de groei van de witte bloedcellen waardoor de weerstand tegen infecties toe neemt.
De tweede groep actieve componenten betreft de saponinen. Saponinen hebben een goede reputatie als mild diureticum. Daarnaast werken ze expectorerend en diaphoretisch. Tevens bevorderen saponinen de opname van andere stoffen, zijn werkzaam als antiflogisticum, haematicum en litholiticum en gaan een verbinding aan met cholesterol.
Extracten van de bovengrondse delen van Equisetum standaardiseert men op kiezelzuur (2-7%). Deze extracten zijn geïndiceerd bij:
- reumatische aandoeningen als artritis en jicht
- ontstekingen van blaas, nieren en urinewegen
- zwak bindweefsel, orgaanweefsel (longen en uterus) en/ of wervelkolom
- groeistoornissen van jonge kinderen
- klierzwellingen, bloedingen, paradentose
- alle andere aandoeningen met slapte en zwakte van weefsels of structuren
Equisetum arvense kan men zien als een constitutiemiddel voor een bindweefselzwakke constitutie. Deze mensen zijn onder andere te herkennen aan hun lichaamshouding: ze lopen wat naar voren gebogen door zwakte van de wervelkolom en het bindweefsel of zitten snel in elkaar gezakt; zij kunnen last hebben van vochtig weer en/ of klagen over kouwelijkheid.
Bijwerkingen
Bijwerkingen worden in de literatuur niet genoemd.
Interacties
Gebruik van het Equisetum extract is gecontra-indiceerd bij bestaande medicatie tegen hypertensie, digitalispreparaten, corticosteroïden, heparine en lithium (gevaar voor cumulatie van reguliere geneesmiddelen door werking saponinen). Gebruik tijdens zwangerschap en lactatieperiode wordt ontraden.