Wilde oregano (Origanum vulgare) behoort tot de groep van Lamiaceae waartoe ook rozemarijn, tijm en munt behoren. Origanum is de klassieke Griekse naam welke is afgeleid van de woorden ‘Oros’ (‘Berg’) en ‘Ganos’ (‘Vreugde’) die verwijzen naar de mooie verschijning in de bergen, ofwel van ‘Origanon’ dat ‘bitter kruid’ betekent.
Wilde oregano (Origanum vulgare), verwarrend genoeg ook wel “wilde marjolein” genoemd, is een kruid dat rijk is aan het fenol carvacrol dat zich kenmerkt door een pittige bittere smaak met een lichte warmtesensatie. Dit in tegenstelling tot Origanum majorana of echte marjolein dat ook wel zoete oregano wordt genoemd en veel in de keuken wordt gebruikt, maar minder rijk is aan therapeutische substanties. Ter onderscheiding van zoete oregano c.q. echte marjolein wordt in deze tekst voor de bittere (en carvacrolrijke) Origanum vulgare de term “wilde oregano” gebruikt.
De meest krachtige wilde origanumvariëteiten groeien in de oostelijke mediterrane berggebieden op een kalkrijke grond. Carvacrol is de meest onderzochte inhoudsstof en synthetisch carvacrol wordt al meer dan vijftig jaar gebruikt in reinigingsmiddelen als lysol en Listerine om instrumentaria en werkoppervlakken te desinfecteren. Heden ten dage is de interesse in de oorspronkelijke plantensubstanties weer actueel, omdat de resistentie van bacteriën en schimmels tegen moderne medicijnen als antibiotica ons nopen nieuwe oplossingen te vinden. Vele plantaardige substanties blijken in meer of mindere mate een breedspectrum therapeuticum te zijn tegen zowel bacteriën, gisten, schimmels, parasieten als virussen. Wilde oregano-olie lijkt in dit opzicht een alleskunner. Veterinair onderzoek ten behoeve van de veeteelt en pluimveehouderij ziet mogelijkheden om het antibioticagebruik terug te dringen middels het gebruik van wilde oregano-olie in voeders. De humane voedingsindustrie is meer geïnteresseerd in wilde oregano-olie als natuurlijk conserveermiddel. De oude Egyptenaren gebruikten oregano al om voeding te conserveren en wonden te reinigen. De oude Grieken pasten het ook toe bij hoofdpijn, zweren, longziekten, astma en spasmen. In het huidige Griekenland wordt thee van oregano als volksmedicijn gebruikt bij verkoudheden, keelpijn, griep, maagzweren en andere maag-darmklachten.
De effectiviteit van de carvacrolrijke etherische olie van wilde oregano blijkt qua veelzijdigheid en effectiviteit te excelleren. De effecten zijn dosisafhankelijk en tot dusver wordt iedere microbe gedood of in zijn groei geremd wanneer het wordt blootgesteld aan de etherische olie van de wilde oregano. Oregano-olie vertoont een breed anti-microbieel effect tegen voedselpathogenen en bevat potente antioxidanten die in onderzoek een therapeutische waarde vertegenwoordigen voor het cardiovasculaire systeem en het zenuwstelsel. Oregano werkt ontstekingsremmend en reguleert het glucose- en vetmetabolisme. Ondanks het toenemend aantal in-vivostudies ontbreekt het nog aan goed placebogecontroleerd klinisch onderzoek bij mensen. De rijke historie en de positieve anekdotes zijn mede representatief voor de potentiële klinische waarde van wilde oregano-olie.
Eigenschappen
Inhoudstoffen
De etherische olie van de wilde oreganovariëteiten bestaat vooral uit carvacrol gevolgd door zijn precursors p-cymeen en gammaterpineen. Dit zijn ook de precursors voor thymol dat een isomeer is van carvacrol maar dat in wilde oregano-olie uit de oostelijke mediterrane gebergten slechts een klein percentage vormt ten opzichte van carvacrol. Van nature kunnen concentraties verschillen. Halffabricaten van de etherische olie kunnen worden gestandaardiseerd voor verdere verwerking.
Werkingsmechanismen
Vermindering van celstress
In-vitro-onderzoek toont dat carvacrol tot dusver de meest potente modulator is van de TRP-kanalen in de cellen van zoogdieren. Andere substanties als kaneelaldehyde (cinnamaldehyde), eugenol (oa. kruidnagel), thymol (o.a. tijm) en menthol (o.a. munt) vertoonden een gelijkaardig effect dat echter zwakker was. Transient Receptor Potential (TRP) kanalen zijn evolutionair geconserveerde celonderdelen. Ze vormen biologische sensoren die omgevingsveranderingen kunnen waarnemen als respons op stimuli als warmte of koude, mechanische krachten en natuurlijke chemische substanties. TRP-kanalen zijn kationpermeabele ionkanalen, ze zijn Ca 2+ doorlaatbaar en van groot belang bij de sensorische transductie van visuele lichtprikkels, geluid, feromooneffecten, smaakperceptie, temperatuursensatie, pijnperceptie, perceptie van bijtende prikkelende substanties, renale Ca2+/Mg2+ regulatie, tonus van glad spierweefsel, bloeddrukregulatie en handhaving van de redoxstaat van een cel. Modulatie van deze kanalen via enerzijds remmen en anderzijds activeren van verschillende type TRP-kanalen zoals carvacrol dat kan, resulteert in het verlagen van celstress hetgeen in vitro bij anoxie (ischemie) leidt tot een hogere overleving van hippocampale neuronen. Meer specifiek remt carvacrol het TRPM7-kanaal (TRPMelastatin7) dat verhoogd actief wordt bij ischemie (hypoxie). Tot dusver blijken synthetische anti-excitatoire medicijnen en NMDA-receptorantagonisten klinisch van weinig waarde in het voorkomen van ischemische schade aan het brein. De onderzoekers suggereren dat carvacrol een potentiële kandidaat is voor het beperken van hersenschade als gevolg van ischemie.
Carvacrol en thymol tonen een bloedvatrelaxerend effect op aortaweefsel van ratten. Dit effect is niet endotheelafhankelijk en geschiedt mogelijk via het moduleren van enerzijds Ca 2+ vrijzetting door het sarcoplasmatisch reticulum en/of anderzijds door regulatie van de Ca2+ gevoeligheid van het contractiele systeem van het bloedvat. Aannemelijk is dat carvacrol in lage concentraties de Ca2+ influx remt en zo het gladde spierweefsel van het bloedvat ontspant.
Ontstekingsremmende en antioxidatieve eigenschappen
Orale toediening van water-ethanolextract van wilde oregano bij muizen voorkomt significant het ontstaan van gastritis binnen het “cold-restraint stress model”. Hogere doseringen van 100 en 200 mg/kg lichaamsgewicht leverden in vergelijking met de laagst gebruikte dosering van 30 mg/kg maar nauwelijks extra therapeutisch voordeel op. Er was bij de proefdieren een duidelijk verband tussen de door stress veroorzaakte gastritis en de mate van oxidatieve stress. De antioxidatieve eigenschappen van wilde oregano-olie dragen in sterke mate bij aan de preventieve eigenschappen. De anti-oxidatieve substanties in wilde oregano-olie zoals rozemarijnzuur, koffiezuur en diverse flavonoïden fungeren behalve direct als antioxidant tevens als iondonor voor weefselbeschermende peroxidases (POD) in het speeksel (sPOD) en de mucosa (mPOD) van het spijsverteringskanaal. Percutane toediening van oregano-olie voorkwam tevens contactovergevoeligheid voor de daarvoor vaak gebruikte teststof oxazolon. De ontstekingsremmende eigenschappen zijn echter minder dan die van hydrocortisol.
Cyclooxygenase-2 (COX-2), is het meest bepalende enzym in de biosynthese van prostaglandines. Het speelt een sleutelrol bij ontstekingen en de circulatoire homeostase waaronder het glucose- en vetmetabolisme. COX-2-expressie wordt gereguleerd door ligandafhankelijke trascriptiefactoren als de PPARs (Peroxisome Proliferator-Activated Receptors) welke behoren tot groep van celkernreceptoren. De PPARs reguleren de COX-2-expressie en vice versa. Carvacrol blijkt een krachtige suppressor te zijn van de COX-2-expressie en een activator van PPAR-alfa en -gamma. Deze eigenschappen van carvacrol zijn representatief voor de ontstekingsremmende en leefstijlcompenserende effecten en zouden in potentie het metabolisme-ontregelende effect van stress op de mens kunnen verminderen.
Carvacrol vermindert bij ratten sterk het toxische effect van D-galactosamine op de lever. Als gevolg van D-galactosamine stijgt het VLDL- en LDL-cholesterol en de leverenzymen asat (aspartaat-amino-transferase), alat (Alanine aminotransferase) en ggt (gamma glutamyltranspeptidase). Daarbij daalt het HDL-cholesterol en neemt in de lever en nieren het totaalcholesterol, trigyceriden en vrije vetzuren toe. Indien echter D-galactosamine gedurende 21 dagen werd gecombineerd met carvacrol verbeterde al deze parameters zich richting normaalwaarden. Interessant is dat voor het opwekken van een letale hepatitis ten behoeve van onderzoek, D-galactosamine wordt gecombineerd met LPS (lipopylsacharide van pathogene aard), een celwandcomponent van pathogene darmbacteriën. D-galactosamine verhoogt de gevoeligheid van de lever voor LPS waardoor in hoge mate TNF-alfa wordt vrijgezet en een letale hepatitis ontstaat. Vooruitlopend op de verder beschreven eigenschappen van carvacrolrijke oregano-olie zou deze olie mogelijk ook bij een verhoogd permeabele darm de gevoeligheid van de lever en het poortadersysteem voor LPS uit de darminhoud kunnen verminderen waardoor de inflammatoire respons gemoduleerd wordt. Zoals verder uit de eigenschappen van oregano-olie op te maken valt, werpt dit een hypothetisch licht op de therapeutische benadering van veel westerse gezondheidsproblemen als het metabool syndroom, hart- en vaatziekten en diabetes type 2.
Glucose en vetmetabolisme
Oregano-olie en inhoudstoffen zoals gamma-terpineen en carvacrol hebben in verscheidene in vitro studies aangetoond dat ze de aggregatie en adhesie van bloedplaatjes en de cholesterolsynthese kunnen remmen waarbij in vivo een daling van het totaalcholesterol, triglyceriden en de bloeddruk (systolisch en diastolisch) werd waargenomen.
DNA-bescherming
In een onderzoek waarbij gedurende 7 of 14 dagen carvacrol aan het drinkwater van ratten werd toegediend, resulteerde dit voor beide groepen in minder DNA-schade in vergelijking met de controlegroep met onbehandeld kraanwater. De laagste dosering was 15 mg carvacrol per kilogram per dag. De geïsoleerde lever- en testiscellen van dieren die carvacrol kregen bleken minder gevoelig voor DNA-schade wanneer ze werden blootgesteld aan waterstofperoxide. De onderzoekers veronderstellen dat carvacrol de antioxidatieve capaciteit van lever en testiscellen doet toenemen.
Diverse in-vitro-onderzoeken wijzen ook op antimutagene en anticarcinogene eigenschappen van oregano-olie.
Antibacteriële en antimycotische eigenschappen
Vooral onderzoek naar het voorkomen van voedselbederf en groei van pathogenen heeft aangetoond dat carvacrol effectief is in het afdoden of decimeren van bacteriën, gisten, schimmels, insecten en mijten. In een in-vitropilotstudie bleek carvacrol ook het coronavirus te doden dat veelal betrokken is bij verkoudheden en griep.
Het bacteriedodend effect van carvacrol berust op het verhoogd doorlaatbaar maken van het celmembraan voor protonen en ionen, waardoor het zijn integriteit verliest en essentiële celcomponenten als nucleïnezuren en ATP weglekken. Daarbij is bij Escherichia coli aangetoond dat carvacrol het enzym ATPase remt en Hsp60 en Hsp70 (heat shock protein) induceert. Dit resulteert in een afname van de motiliteit waarbij tevens de ontwikkeling van flagella (zweepstaartjes) wordt geremd. Het antimicrobiële effect is in vitro al tegen vele tientallen micro-organismen aangetoond en werd recentelijk via in-vitro-onderzoek nogmaals bevestigd voor vier grampositieve bacteriën: Stafyllococcus aureus, S. epidermidis, S. mutans en S. viridans, vier gram-negatieve bacteriën: Penicillium aeruginosa, Escherichia coli, E. cloacae en Klebsiella pneumonia alsmede tegen drie pathogene schimmels: Candida albicans, C. tropicalis en C. glabrata.
In-vitro- en in-vivo-onderzoek toont dat wilde oregano olie curatief werkt wanneer muizen worden geïnjecteerd met Stafylococcus aureus. Onbehandelde muizen stierven binnen een week, maar door toediening van oregano-olie overleefde een derde van de dieren. Behandeling met monolaurine uit kokosvet resulteerde in 50% overleving hetgeen gelijk is aan met Vancomycine (antibiotica) behandelde dieren. De combinatie van wilde oregano olie met monolaurine dat in het lichaam ontstaat uit laurinezuur (kokosolie) vertoont met meer dan 60% overleving een superieur effect. Wilde oregano-olie en/of monolaurine zouden bij de mens zowel preventief als curatief kunnen dienen tegen infecties met Stafylococcus aureus, omdat ook de resistente MRSA-bacterie gevoelig is voor wilde oregano-olie. In-vitro-onderzoek toont dat een natuurlijke mix van fenolen uit oregano een antibacterieel effect heeft op de Helicobacter pylori die verantwoordelijk wordt gehouden voor veel soorten maagklachten en -ontstekingen.
In vitro is het fungistatische en fungicide effect van wilde oregano-olie vergeleken met synthetisch carvacrol, olijfolie, amphotericine B en nystatine. De laatste twee waren in lagere concentraties effectief. De minimale concentratie om Candida albicans in vitro te doden was voor puur carvacrol echter twee maal zo hoog als voor wilde oregano-olie. In vivo is de orale toepassing van oregano-olie even effectief als synthetisch carvacrol in het bestrijden van een systemische candidiasis bij muizen. Muizen geïnfecteerd met vijf maal de letale dosis candida albicans stierven binnen 10 dagen indien ze niet behandeld werden met carvacrol of oregano-olie. Een dagelijkse dosering wilde oregano-olie van 17,33 mg/kg lichaamsgewicht resulteerde na 30 dagen in een 100% overleving. De muizen die behandeld werden met de natuurlijke oregano-olie zagen er na behandeling cosmetisch het beste uit. In vitro onderzoek toont dat zelfs zeer lage concentraties wilde oregano-olie al de vorming van kiembuisjes (pseudohyfe of germtubes) remt. Ter verduidelijking, de vorming van kiembuisjes wordt algemeen beschouwd als de fenotypische verandering waarbij Candida invasieve eigenschappen gaat vertonen.
Remming van elastase
Wilde oregano-olie en vooral carvacrol blijkt in vitro in lage concentraties de activiteit van HLE (Human Neutrophil Elastase) te remmen waardoor oregano-olie mogelijk een fytotherapeuticum kan zijn bij ziekten als COPD en emfyseem.
Remming van acetylcholinesterase
Carvacrol vertoont in vitro een cholinesterase-remmend effect dat tienmaal sterker is dan van zijn isomeer thymol. De eigenschap om cholinesterase te remmen kan van nut zijn in het tegengaan van cognitieve achteruitgang zoals bij dementie.
Anxiolytische en antidepressieve eigenschappen
Testen en onderzoek naar het gedrag van muizen toont voor carvacrol een anxiolytisch effect bij een eenmalige dosering. Het effect van zowel carvacrol (12,5; 25 en 50 mg/kg) als diazepam (1 en 2 mg/kg) kon met flumazenil (benzodiazepine-antagonist) ongedaan gemaakt worden.
Carvacrol in dezelfde doseringen resulteerde in een antidepressief effect wanneer muizen werden blootgesteld aan stressvolle testen. De werking werd toegeschreven aan een interactie met het dopaminerge systeem en niet aan het serotonerge of noradrenerge systeem.
Darmsanerend effect
Biggen die na de zoogtijd voer krijgen dat vermengd is met carvacrol of thymol vertonen in de gehele dunne darm een hoger villus/crypt ratio dan de controlegroep die geen toevoeging kreeg. Dit bleek uit de toepassing van meerdere experimentele voeders. De experimentele voeders bevatten 500 en 2000 mg carvacrol of thymol per kilogram voer. Carvacrol en thymol verbeterden in dit onderzoek de gezondheid van de darm hetgeen met histologisch onderzoek werd vastgesteld. In geen enkele darmsectie was echter het aantal bacteriën door carvacrol of thymol verminderd. Als gevolg van de voedselinname met 2000 mg carvacrol per kilogram voer, was de concentratie carvacrol in de maag en het begin van de dunne darm resp. 521 en 5 mg per kilogram spijsbrij. De resorptie van carvacrol blijkt dus meer dan 90% te zijn.
Anti-parasitair
Een oregano-olie-emulsie van 600 mg per dag gedurende 6 weken aan 14 patiënten met darmparasieten (Blastocystis hominis, Entamoebe hartmanni en Endolimax nana) resulteerde in een complete eliminatie van Entamoebe hartmanni (4 patiënten), Endolimax nana (1 patiënt) en Blastocystis hominis (8 patiënten). Bij 3 andere patiënten daalde de score voor Blastocystis hominis. Bij 7 van deze 11 patiënten met Blastocystis hominis verbeterden de maag-darmklachten.
In vitro onderzoek toont verder dat carvacrolrijke oregano-olie klinisch van nut kan zijn voor de behandeling van Giardia lamblia. De concentratie van de carvacrolrijke oregano-olie van twee verschillende soorten bedroeg 71 tot 85 microgram/ml en blokkeerde binnen een uur de adhesieve eigenschappen van de parasiet waarbij in de navolgende tijd tevens de helft van het aantal parasieten werd gedood. Een enkel vergelijkend in vitro onderzoek met een bestaand medicijn tegen Giardia (Tinidazole), toont zelfs dat een wilde oregano-olie beter werkt dan Tinidazole (anti-giardia-medicijn).
Indicaties
Filosoferend over oregano-olie en de tot dusver waargenomen effecten en mechanismen zou de therapeutische bandbreedte van wilde oregano-olie mogelijk onder meer vertegenwoordigd kunnen worden door een remmend effect op provocaties van bacterieel LPS uit de humane darm via het poortadersysteem op de lever. Dergelijke provocaties via de humane darm zijn deel van het verklaringsmodel voor het persisteren van een laaggradig ontstekingssyndroom als causaal mechanisme voor vele pathologieën als het metabool syndroom, hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en diverse aan ouderdom gerelateerde (neuro-)degeneratieve ziekten. Als we daarbij de waarnemingen beschouwen die wijzen op het verbeteren van de gezondheid van de dunne darm en haar villi, alsmede de eigenschap om opportunisten als Candida en andere darmpathogenen te decimeren, dan kan men niet ontkennen dat er in potentie een grote klinische waarde voor wilde oregano-olie is weggelegd. Daarbij kunnen de specifiek ontstekingsremmende en PPAR-gamma activerende eigenschappen bijdragen aan het verminderen van insulineresistentie en het normaliseren van het glucose- en vetmetabolisme. Meer in vivo studies en klinisch onderzoek naar de toepassing van oregano-olie bij de mens zijn nodig om de medische betekenis verder te kunnen determineren.
Candidiasis en parasitaire infecties
Tot dusver wordt wilde oregano-olie door menig behandelaar geadviseerd bij een gastro-intestinale candidiasis (GIC). Een dergelijke toepassing is gebaseerd op klinische ervaringen. Zo werd in casussen van patiënten met het chronisch vermoeidheidssyndroom een oraal caprylzuurpreparaat beschreven als een initiële behandeling tegen GIC. Vervolgens werd overgegaan op een orale toepassing van een plantaardige olie als wilde oregano-olie om overgroei van Candida te bestrijden in huidplooien, nagels, oren en sinussen.
In-vitro-onderzoek toont dat caprylzuur in een hoge dosering het snelst werkt tegen Candida, maar dat laurinezuur superieur is in lage doseringen. De minimale groeiremmende concentratie tegen Candida is echter het laagst voor oregano-olie en alleen voor wilde oregano-olie is in vivo bij muizen een overtuigend systemisch anti-Candida effect aangetoond.
Daarnaast zou wilde oregano-olie van nut kunnen zijn bij de behandeling van een aantal darmparasieten als Blastocystis hominis, Entamoebe hartmanni en Endolimax nana. In-vitro-onderzoek toont ook de antiparasitaire eigenschappen tegen Giardia lamblia. Het onderzoek naar het antiparasitaire effect van wilde oregano-olie is tot dusver nog mager. Kortom, wilde oregano-olie lijkt conform de traditionele toepassing zijn waarde te hebben bij interventies ter sanering van het spijsverteringstelsel en het immuunsysteem. Verder blijkt de olie traditioneel nuttig bij geestelijke uitputting en werkt het kalmerend en versterkend.
Bijwerkingen
Oregano en oregano-olie worden beschouwd als een veilig voedingsadditief in Amerika en Europa. Verder zijn er van de oregano-olie geen ongewenste bijwerkingen bekend.
Oregano-olie met carvacrol als belangrijkste inhoudstof blijkt in acute en chronische preklinische toxiciteitsmodellen niet toxisch te zijn. Carvacrol (5-isopropyl-2-methylphenol) is niet hepatotoxisch voor ratten. Onderzoek naar de afzonderlijke oliefracties van oregano toonde aan dat carvacrol, in tegenstelling tot thymol, niet irriterend is voor de huid. Er zijn enkele gevallen bekend van een systemische allergische reactie als gevolg van inname van oregano.
De pure etherische olie van wilde oregano kan irriterend zijn voor de slijmvliezen. Derhalve wordt geadviseerd om bij directe toepassing op de slijmvliezen een concentratie van 1% te gebruiken.
Aangezien de interne dan wel orale therapeutische toepassing van wilde oregano-olie bij mensen nauwelijks onderzocht is, wordt het gebruik ervan tijdens de zwangerschap afgeraden. De Duitse Kommission E hanteert geen advies voor therapeutisch gebruik omdat volgens hen de werking onvoldoende is gedocumenteerd.
Synergisme
Laurinezuur uit kokosolie valt in het lichaam uiteen in monolaurine dat in vitro een met wilde oregano-olie vergelijkbaar effect vertoont op micro-organismen en synergetisch werkt zoals in vivo is aangetoond tegen Stafylococcus aureus. In-vitro-onderzoek toont tevens een antibacteriële synergie van de fenolen uit oregano en cranberry, tegen Helicobacter pylori.
Verder is er een synergie mogelijk met probioticagebruik, omdat klinische studies en in vivo onderzoek bij ratten laat zien dat probiotica (Lactobacillus acidophilus) effectief lijken tegen fungale mucosale kolonisaties, door Candida glabrata en Candida albicans, in het spijsverteringskanaal. Probiotica helpt hierbij aantoonbaar ulceraties en ontstekingen te genezen. Daarbij is ook aangetoond dat Lactobacillus acidophilus de duur van een fungale kolonisatie vertraagt.