Fytotherapie
Synoniemen voor Psyllium: Vlozaad, gewonnen uit de plantensoorten Plantago ovata (Indische psyllium; blonde psyllium) of Plantago afra (synoniemen: Plantago indica of Plantago psyllium; zwarte psyllium). Het is een plant uit de weegbreefamilie of Plantaginaceae.
Vlozaad of Psyllium is het zaad van de weegbreesoort Plantago ovata. Het is een snelgroeiend gewas. Het is inheems in met name India en Pakistan, maar kan ook in Europa groeien. Het bloeit twee maanden na het zaaien met witte bloemetjes. Zaaien na ijsheiligen (de plantjes zijn namelijk sterk vorstgevoelig). Het wordt makkelijk door andere (on)kruiden verdrongen. De plant bevat minuscule zaden, 1 gram bevat circa 5.000 zaden.
Historie Plantago afra werd al door Dioscorides (40-90 na C.) en later door Dodoens (1517-1585) beschreven. In hun tijd werd het reeds geadviseerd als laxeer- en stopmiddel.
De bestanddelen van Psyllium zijn onder te verdelen in:
- Psylliumzaad
- Psylliumbolster (omhulsel van het zaad), in het dagelijks gebruik meestal psylliumvezel genoemd (psyllii testa)
Werkingsmechanisme
Psyllium bestaat uit twee delen (zaad en bolster). Het werkingsmechanisme is per (onder)deel verschillend.
Psylliumbolster
Er zit een polysacharide in de bolster/vezel die tot vijf maal zijn gewicht aan water kan opnemen. Hierdoor neemt het volume van de darminhoud toe en wordt op mechanische wijze de darmperistaltiek bevorderd. Daardoor vergemakkelijkt de stoelgang. Vanwege het sterke absorptievermogen, moet er veel water bij worden gedronken. Wordt dit verzuimd dan wordt de ontlasting te hard en kan juist verstopping ontstaan. Samen met water zijn de psylliumbolsters/vezels een smeermiddel zodat de ontlasting beter de darmen passeert.
De vezels kunnen ook de darmflora/microbioom verbeteren. Deze werking dankt de vezel aan de mucopolysacchariden (slijmstof). Dit zijn koolhydraatketens, de basis bestaat uit D-xylosepolymeren, waarop vertakkingen aanwezig zijn van L-arabinose, D-xylose en alfa-D-galacturonyl-L-rhamnose. Deze mucopolysacchariden zijn voeding voor de darmbacteriën.
Afhankelijk van het individu duurt het één tot enkele dagen tot er een merkbare toename in frequentie en volume is ontstaan van de stoelgang. De ontlasting wordt zachter en glibberiger, hierdoor zullen klachten als pijn door te harde ontlasting of anuskloven afnemen.
Psylliumvezels bevatten geen gluten of mineralenbindend fytinezuur. Voor het grootste absorptievermogen het liefst de vezels (fijn) gemalen gebruiken.
Psylliumzaad
De anaerobe fermentatie in de darmen van de polysachariden uit de Psylliumzaden leidt tot de productie van korte-keten vetzuren als acetaat, propionaat en butyraat. Het zaad bevat een grotere hoeveelheid vezels die gefermenteerd kunnen worden dan de bolsters. Door deze grotere hoeveelheid vezels vervalt Psylliumzaad minder snel dan pectine en leidt tot een grotere productie van butyraat en acetaat. Boterzuur heeft antineoplastische activiteit tegen colonkanker en kan nuttig zijn bij de behandeling van ontstekingsprocessen in het colon.
Combinatie psylliumzaad en psylliumbolster/vezel
Het grootste deel van de fermentatie van de zaden vindt plaats in de dunne darm. De meeste problemen van het maagdarmkanaal zijn aanwezig in het colon. Daarom is een combinatie van bolsters en zaden aan te raden, om de door fermentatie geproduceerde producten (boterzuur) sneller/beter te kunnen transporteren naar de plaats waar ze nodig en werkzaam zijn.
Indicaties
Psyllium is het meest bekend als laxantium/laxans. Maar uit onderzoek blijkt dat het daarnaast nog veel meer indicaties heeft, onder andere bij hart en pancreas aandoeningen.
- Obstipatie Psyllium is een bulkvormend laxantium/laxans. Dit houdt in dat de vezels water opnemen, waardoor de darmperistaltiek vergemakkelijkt wordt, zonder dat flatulentie vermeerderd.
- Diarree Het lijkt tegenstrijdig dat psyllium werkt bij zowel obstipatie als diarree. Het werkingsmechanisme komt met elkaar overeen. Het gaat in beide gevallen om het waterabsorptievermogen. Bij diarree neemt Psyllium het te veel aan vocht in het maagdarmkanaal op, waardoor de ontlasting indikt. Zorg er wel voor dat ontlasting op gang blijft, diarree is een teken dat het lichaam vreemde of toxische stoffen of ziektekiemen kwijt wil. Wanneer deze te lang in het lichaam aanwezig blijven (doordat de ontlasting teveel gebonden wordt) worden de kwalijke stoffen weer opgenomen en kunnen vervolgens weer klachten of ziekteverschijnselen veroorzaken. Bij diarree daarom niet direct, maar pas in de loop van de eerste of beging van de tweede dag (als de diarree aanwezig blijft) Psyllium inzetten.
- Spastische darmen (IBD, irritable bowel disease) Doordat psyllium zowel de peristaltiek als de darmflora verbeterd, worden de symptomen van spastische darmen verminderd.
- Chronische darmontstekingen (morbus Crohn) Ontstekingen van de darmen kunnen verschillende oorzaken hebben. Afhankelijk van de oorzaak kan Psyllium bijdragen aan de verbetering van de darmfunctie. Hierdoor is het mogelijk dat de hoeveelheid ontstekingsremmende medicatie verminderd kan worden. Zowel de ontstekingen als de ontstekingsremmende medicatie kunnen de werking van het spijsverteringssysteem negatief beinvloeden en de leverfunctie verzwakken. Bij ontstekingen is het aan te raden de psyllium te combineren met probiotica.
- (pre)Diabetes en insulineresistentie Door het bulkvormend vermogen wordt de darmopname van voedingsstoffen vertraagd. Hierdoor stijgt de bloedglucosespiegel minder snel, en hoeft het regulerend insuline minder snel en in mindere hoeveelheden geproduceerd of vrijgemaakt te worden. Dit geeft vermindering van de insulinepieken. Evenals bij overgewicht is het belangrijk om bij insulineresistentie of (pre)diabetes mellitus het voedingspatroon aan te passen.
- Overgewicht Psyllium heeft een enigszins hongerstillend effect omdat de maag sneller gevuld raakt. Het nadeel van dit soort middelen om af te vallen is dat er minder voedingsstoffen worden opgenomen. Overgewicht dient in eerste instantie te worden aangepakt door het aanpassen van de voeding. Slechts een verandering in het voedingspatroon in combinatie met voldoende beweging leidt tot een gunstig lichaamsgewicht. Psyllium daarom slechts tijdelijk inzetten om minder te eten en snel overschakelen op een gezond voedingspatroon.
Andere voordelen van psyllium
- Hartaandoeningen
- Verbetering van microbioom
- Binden en afvoeren van cholesterol (werkt cholesterolverlagend; eerst uitzoeken waardoor het cholesterol verhoogd is)
- Verbeterde slijmvliesfunctie van de darmen
- Ontgifting (toxines kunnen worden gebonden)
Contra-indicaties
- Wanneer het niet mogelijk is voldoende water inname te garanderen, is het niet goed om psyllium te gebruiken.
- Niet gebruiken wanneer er plotseling rectaal bloedverlies zonder diagnose optreedt.
- Niet gebruiken wanneer na het gebruik van laxantia nog steeds geen ontlasting optreedt.
- Niet gebruiken wanneer ‘patient’ bekend is met (abnormale) obstructie of blokkade in het spijsverteringskanaal.
- Niet gebruiken bij een moeilijk in te stellen diabetes mellitus.
- Niet gebruiken bij overgevoeligheid voor psyllium.
Bijwerkingen
Een bijwerking van psyllium kan zijn:
- een vol gevoel
- een opgeblazen gevoel
In die gevallen is het verstandig meer water te (laten) drinken. Bij een vol gevoel is de kans groot dat het transport in de darmen niet snel genoeg gaat.
Interacties
Wanneer reeds een ander anti-diarreemiddel wordt gebruikt, dan niet combineren met psyllium.
Tijdens het innemen van psyllium kan het mogelijk zijn dat de dosering van andere medicatie dient te worden aangepast. Door het bulkvormend vermogen veranderd de darmperistaltiek, de darmflora en daarmee de darmopname van (medicinale) stoffen.
Het is goed om tussen het innemen van psyllium en het innemen van andere medicatie of supplementen circa twee uur te wachten.