Honing, een gouden middel bij wondheling

Op het in mei 2017 gehouden wondcongres EWMH in Amsterdam deelde Dr Tineke Creemers de laatste inzichten over de toepassing van honing bij wondmanagement met dierenartsen, artsen en verpleegkundigen. Creemers is naast biologe en wetenschapper, ook de ontwikkelaar van de Vetramil medicinale honingzalf. In dit artikel gaat zij in op het werkingsmechanisme van honing, het verschil tussen soorten honing in relatie tot wondherstel en de mogelijke toepassingen bij wondmanagement.

Honing en haar antimicrobiële werking

De lage pH en de werking van honingenzymen spelen een belangrijke rol bij de wondhelende eigenschappen van honing. Honing wordt geproduceerd door honingbijen, die uit bloemen nectar verzamelen en die nectar vervolgens indikken tot honing. Honing bestaat voor een groot deel uit suikers, een klein deel water, organische verbindingen en enzymen. Het enzym glucose-oxidase wordt door de honingbijen aan de honing toegevoegd en dit zorgt samen met een aantal andere factoren voor de antibacteriële werking:

• Waterstofperoxide: in contact met de wond wordt de honing verdund met wondvocht en wordt het enzym glucose-oxidase actief. Dit enzym zorgt voor een continue productie van zeer kleine hoeveelheden waterstofperoxide. De peroxideconcentratie is hoog genoeg om pathogene bacteriën te doden, maar is te laag om schade te veroorzaken aan de herstellende wond.
• Slow release: de productie van waterstofperoxide is heel geleidelijk en gaat door zolang er nog honing in de wond aanwezig is. De snelheid waarmee alle honing in de wond oplost hangt af van de mate van exudatie van de wond.
• Lage pH: door de werking van het glucose-oxidase ontstaat ook gluconzuur. Dit is het belangrijkste organische zuur in honing en resulteert in een zuur wondmilieu (lage pH). De hoeveelheid zuur in honing is een belangrijke maat voor de antibacteriële werking  (Bogdanov, 1997). Een lage pH versterkt ook de weerstand van de huid.
• Lage wateractiviteit: door de lage wateractiviteit van honing kunnen de meeste bacteriën slecht overleven. 

Andere antibacteriële factoren in honing zijn: 

• Methyl glyoxal, bijvoorbeeld in Manuka honing, is een belangrijke antibacteriële factor.
• Bee defensin-1 peptide, een belangrijke antibacteriële factor in Medical grade honing.

Anti-inflammatoire werking

Inflammatie is de eerste fase van het normale wondhelingsproces en dient om het afweerapparaat ter plekke van de wond te activeren. Na deze fase komt de wond tot rust en zet het genezingsproces in. In chronische wonden komt de wond niet tot rust en blijft de ontstekingsreactie voortduren. In de wond worden voortdurend zuurstofradicalen geproduceerd. Honing bevat antioxidanten zoals flavonoïden en polyfenolen die de zuurstofradicalen wegvangen, zodat de wond tot rust kan komen.  Daarbij heeft honing door het hoge suikergehalte een samentrekkend effect op weefsel en stimuleert het het granulatieproces.

Alle honing?

Honing is een natuurproduct en de exacte samenstelling varieert met onder meer bloemsoort, klimaat, seizoen en bereidingswijze. Zo varieert het gehalte aan actieve enzymen in consumentenhoning en is het gehalte gemiddeld laag (Kerkvliet et al., 1996). Bovendien is commerciële honing dikwijls verhit geweest, wat de enzymen niet ten goede komt. De toepassing van zomaar een honing uit de winkel op wonden, is dan ook ten zeerste af te raden. Als je een honing wilt maken voor medicinale toepassing, dan zul je die condities zo veel mogelijk moeten standaardiseren.

Honing met constante samenstelling

Op basis van jarenlang onderzoek aan de Wageningen Universiteit en Research (WUR) te Wageningen, is een methode ontwikkeld om medicinale honing onder volledig gecontroleerde omstandigheden commercieel te kunnen produceren: het bedrijf Bfactory, voortkomend uit de Wageningen Universiteit, laat bijen de nectar van een specifieke mix van bloemen verzamelen in gesloten kassen. Dit resulteert in een gestandaardiseerd honingtype met een constant hoog enzymgehalte en een hoog zuurgehalte.

Medical Grade honing stimuleert wondheling

De honing die gebruikt wordt voor medicinale wondheling moet in ieder geval vrij zijn van schadelijke contaminanten, gesteriliseerd zijn en van constante kwaliteit. Daarbij moet het gehalte van Glucose Oxidase, Bee Defensin-1 en Methyl Glyoxal hoog zijn, net als de antioxidant activiteit.

Creemers deed onderzoek naar de werking per type honing in relatie tot verschillende typen bacteriën en concludeert dat hier verschillen in zijn. 

Uit het onderzoek blijkt dat de honingsoort Medical Grade de enige is met een high Bee defensin-1 peptide en daarmee de goede eigenschappen beschikt voor een snelle wondheling. Medical Grade is de honing die wordt gebruikt in de honingproducten van Vetramil.

Van zalf tot shampoo, was en spoelvloeistof

De honingsoort Medical grade verwerkt het bedrijf Bfactory in verschillende vormen, waardoor het toepasbaar is in verschillende situaties. Bij wonden en een geïrriteerde huid werkt de honing wondhelend, zuiverend en kalmerend op de huid. Door toevoegingen van essentiële oliën aan honingzalf kan de smaak worden beïnvloed waardoor dieren minder snel geneigd zijn het van hun huid te likken. Kruidenextracten zoals Cardiospermum, dat jeuk- en pijnstillend werkt, is eveneens een waardevolle toevoeging, waardoor dieren minder snel krabben en bijten aan hun wond en de wond de kans krijgt om te herstellen. Aloë vera in honingwas en honingshampoo heeft een verzachtende werking. Door aan honing propyleenglycol toe te voegen, zoals in spoelvloeistof, wordt de substantie vloeibaarder en is het gemakkelijker uit te smeren.