Door San op
Toen ik heel lang geleden mijn eerste paard kreeg en deze direct op een volle wei deed, had ik nog geen idee. Een paard of pony hoort in de wei, dus dat deed ik. Wel viel het me op dat een stuk van de wei door de paarden niet begraasd werd. Dit stuk lag naast een spoorlijn. Achteraf realiseerde ik me dat dit met de bodemkwaliteit van die plek te maken kon hebben.
We verhuisden en op de nieuwe plek kwam ik meer problemen tegen die met weidemanagement te maken hadden. De paarden werden hier allemaal hoefbevangen, ook ons paard én pony. Dat kon geen toeval zijn. Hier begon mijn speurtocht naar de waarheid over gras. Als die er al is… Pas veel later besefte ik dat het hooi dat ik mijn paarden gaf, óók van een weiland kwam. Ook dat weiland, die bodem en dat gras, heeft alles te maken met de uiteindelijke kwaliteit en verhouding van voedingsstoffen van het hooi. En is dus van essentieel belang in het voedingsmanagement.
Toen ik mij ging verdiepen wist ik dat ik een lange adem nodig had om mijn weidemanagement aan te passen en het weiland weer geschikt voor paarden te maken. Maar ik zat op dat moment wel met een ernstig en acuut probleem: paarden die ziek werden op de wei! Ik ben dus helaas al doende en door schade en schande wijs geworden.
Grassoort en andere factoren
Er doen veel verschillende verhalen de ronde over suikers in grassen. Daardoor is het lastig in te schatten of en zo ja, hoe lang jouw paard op de wei kan. Mij werd destijds verteld dat alle paarden op gras kunnen staan, desnoods op heel kort gras. Inmiddels weet ik beter. Paarden zijn suikergevoelig, het ene ras meer dan het andere. Vooral bij koudbloedige rassen moet je alert zijn op een teveel aan suikers in de voeding.
Er moet onderscheid gemaakt worden in grassoorten en verschillende paardentypes. Daarbij komen nóg een aantal hele belangrijke factoren om de hoek kijken, zoals beweging, overige voeding, stress en hormonen.
De meeste paardeneigenaren weten inmiddels dat koude nachten met lichte vorst, gevolgd door zonnige dagen het fructaan gehalte in het gras laat stijgen. Maar vergis je niet, óók aanhoudende droogte of juist regen hebben effect op het gras. Ook hier spelen weer meerdere factoren een rol. Denk dan aan de belasting van het gras, bemesting en natuurlijk het soort gras.
Juist kort gras zit boordevol suikers!
De opmerking 'Er staat bijna niets op…' horen wij maar al te vaak. Maar hoe gevaarlijk is nu juist dat extreem korte gras? Ron Hofmann van Bio-ron legt dit op zijn website uit:
“Geef planten en grassen de kans zich volledig te ontwikkelen. Dan kun je vervolgens maaien en het gemaaide gras door de paarden laten opeten. Dit geeft veel minder verdichting van de bodem dan het constant kort te laten eten.”
“Wat je boven de grond ziet aan bio massa zit namelijk ook onder de grond aan wortelmassa. Dit weerspiegelt de diepte waarop we biologische activiteit kunnen vinden, hoe groter dit volume hoe beter. Gras laten volgroeien zorgt daarnaast voor betere toevoer van organische stoffen in de bodem.”
San vult aan: Paarden lopen over de bodem, plassen en mesten erop, en eten het op. De wortels die afsterven zijn voeding voor de bodem, mits je ze natuurlijk dan weer tijd geeft om te herstellen. Dus het is goed om weides dan weer de tijd geven te herstellen. Je wisselt dan van stuk.
Bio-ron: “Bovendien past lang gras ook beter bij paarden, in de natuur vinden ze slechts een heel korte periode kort energierijk gras. Enkel na de winter, als de paarden zijn ingeteerd. Dan kunnen ze dit energierijke voedsel goed gebruiken. Voor de rest van het jaar leven dieren in de vrije natuur voornamelijk van volwassen grassen en planten. Wilde paarden krijgen immers nooit de kans om alles kort te eten zoals onze paarden binnen de omheiningen van een weide.”
San vervolgt: Paarden kunnen dus juist beter op langer gras staan, dan op kort gegeten stukken gras. Daarnaast bestaan onze weides uit gras en niets dan gras, vaak veel te rijk voor paarden en pony’s. Zoals collega Kelly van Prooijen van Phytonics deze weilanden noemt: slagroomtaarten!
Niet meer schraal de winter uit
Wilde paarden liepen van oorsprong over stukken met kruiden, bloemen, rotsen, takjes, blaadjes en gras. Maar voor de lekkere hapjes moesten ze meer kilometers maken en dus meer bewegen. Daarnaast is het de bedoeling van de natuur dat paarden in de winter afvallen en schraler de winter uitkomen. In het voorjaar past de natuur zich hierop aan door te zorgen voor veel energierijk gras, zodat paarden weer kunnen aansterken.
Maar met onze weilanden, hoe voldoe je dan aan die behoeftes van onze paarden? De meeste weides die wij nu in gebruik hebben voor onze paarden zijn van oorsprong koeienweides en dus afgestemd op koeien die grote hoeveelheden melk moeten leveren. Om dit te kunnen, moeten zij zeer energierijk voer en dus ook gras krijgen. Onze weides bestaan dan ook grotendeels uit Engels raaigras, die aan deze eis voor koeien voldoet, maar veel te rijk is voor paarden.
Daarnaast komen onze paarden al helemaal niet meer schraal de winter uit, integendeel: ze bewegen veel minder dan hun wilde soortgenoten, krijgen de hele winter door royaal krachtvoer naast hun rantsoen ruwvoer, en als het even fris wordt, soms ook nog een deken op voor extra warmte. In sommige gevallen is dit helemaal geen probleem, maar met name de koudbloedige rassen hebben hier vaak echt teveel aan. Als zij na de winter op die energierijke weides komen wordt het lichaam nog eens extra ‘belast’ met suikerrijk voorjaarsgras. En dan zien we het vaak misgaan.”
Suikers en fructaan in het gras
Ik kom nog even terug op de suikers en fructaan in gras. Door de problemen bij onze eigen paarden op stal las ik het boek ‘Hoefbevangenheid’ van Remco Sikkel.
Remco stelt dat fructaan niet de rol speelt die wordt verondersteld in het onderzoek van Dr. Chris Pollitt. In dit onderzoek wist Pollit hoefbevangenheid te veroorzaken door grote hoeveelheden fructaan via een maagsonde in de maag van paarden te pompen.
In een artikel in @LevelUp ‘Wat moeten we aan met fructaan?’ geeft Remco kritiek op de conclusies uit het onderzoek van Pollit: “Fotosynthese is een biochemisch proces dat in planten, onder invloed van daglicht, plaatsvindt. Water en koolstofdioxide worden hierbij omgezet naar zuurstof en suikers. Grassen die vooral in koude klimaten of seizoenen gedijen, kunnen de suikers zo nodig opslaan in de vorm van fructanen. Fructanen zijn samengestelde koolhydraten. Ze bestaan uit ketens van fructosemoleculen. Aan het einde van elke keten is een glucosemolecuul gekoppeld.”
“Als er meer suiker voorradig is dan nodig voor de groei van het gras, wordt deze opgeslagen in de vorm van fructaan. Dit kan zijn na een koude nacht of een tekort aan zon of water waardoor de groei stagneert. Als de omstandigheden weer verbeteren worden deze suikers vrijgemaakt, zodat het gras verder kan groeien. Omzetting van fructaan naar suikers en andersom, kan de hele dag plaatsvinden. Bij vorst (-10) worden suikers weer omgezet in fructaan, dat de grassen beschermt tegen bevriezing.”
Ook de vertering van fructaan verloopt anders dan die van suikers, benadrukt Remco in zijn artikel. “Suikers en zetmeel worden door enzymen in de maag en de dunne darm afgebroken. Fructanen zijn echter ongevoelig voor deze spijsverteringsenzymen. De vertering van fructanen vindt hoofdzakelijk plaats in de dikke darm. De daar aanwezige bacteriën zorgen door vergisting voor afbraak van de koolhydraatketens. De vergisting resulteert in de afgifte van stoffen die vluchtige vetzuren worden genoemd. Deze passeren de darmwand en worden via het bloed door het lichaam getransporteerd en gemetaboliseerd. Voor paarden die alleen op ruwvoer gehouden worden zijn vluchtige vetzuren de belangrijkste energiebron.“
“Voedingsvezels, zoals cellulose en lignine, worden op vergelijkbare wijze afgebroken. Alleen verloopt de vergisting van deze koolhydraten langzamer en zijn het niet bacteriën maar eencellige microben, die de vergisting voor hun rekening nemen. Het gevolg van een overmatige aanvoer van fructaan is dat er verzuring optreedt in de darm. Uiteindelijk kunnen endotoxinen vrijkomen die een zuurvergiftiging veroorzaken. Dit geeft beschadigingen aan de darmwand en kunnen gifstoffen in de bloedbaan terecht komen. Dit kan een veroorzaker zijn van SIRS gerelateerde hoefbevangenheid.”
Paardenweidemengsels en fructaan index
Ook al weerlegt Remco in dit artikel de conclusie van het onderzoek van Pollit dat fructaan de grootste boosdoener is, een fructaanindex is wel degelijk een handige tool. Immers, het geeft aan hoeveel suikers er kortgeleden nog in het gras zaten. Het fructaan gehalte stijgt pas als er veel suikers in het gras zitten. Door grote inname van fructaan kan verzuring optreden die andere problemen kan geven. Graasbeperkende maatregelen kunnen helpen. Een graasmasker bijvoorbeeld voorkomt dat een paard minder en minder snel kan grazen. Bovendien voorkomt een masker dat een paard de onderkant van de stengel kan bereiken, de plek in het gras waar de meeste fructaan opslag is.
Al met al valt er heel wat te lezen en leren over weides voor paarden. Daarnaast ben ik ervan overtuigd dat veel problemen in de afgelopen decennia ernstig toegenomen zijn door stijgende temperaturen en droogte. Dat zie ik ook terug op mijn eigen weide. Grote natte stukken zijn in de afgelopen tien jaar droger geworden en dat heeft groot effect gehad op de vegetatie.
Heb jij een eigen (stuk) weiland tot jouw beschikking? Kijk eens of je met speciaal paardenweidemengsels bij kan zaaien en kruiden en bloemen kunt toevoegen aan de begroeiing op jouw weide. Hiermee ondersteun je ook nog eens de leefomgeving van insecten (bijen!) die het al moeilijk genoeg hebben. Door aanleg van paard vriendelijke hagen zorg je voor schaduw. Hier kunnen paarden bovendien zonder zorgen van snoepen.
Al met al valt er veel te leren over goed weidemanagement. En over hooi, omdat dat ook afkomstig is van dezelfde weides. Kennis vergaren vergt veel tijd, geduld en inzicht, maar levert ook veel op. Jouw weiland kan jouw paard behalve goede voeding ook beschutting en afwisseling geven. En dat geeft weer een gelukkig paard!
Bronnen:
Ron Hoffman, van Bio-Ron,over bodembeheer en weidebeheer: https://www.bio-ron.com/producten/bodembeheer-weidebeheer/bodemweidebehe...
Remco Sikkel, Auteur van Hoefbevangenheid, Hoefkatrolontsteking, Antwoordenboek Hoefbevangenheid. Artikel in LevelUp: https://hoefbevangen.info/wp-content/uploads/2018/12/Fructaan.pdf
Informatie over de boeken Hoefbevangenheid: https://www.facebook.com/remcosikkel/
Graasmaskers worden met pas-service aangeboden door onder andere @PaardEerlijk: https://www.paardeerlijk.nl/
Fructaanindex is onder meer te vinden op @HoefNatuurlijk https://www.hoefnatuurlijk.nl/nl/fructaanindex.html
Paardvriendelijke hagen/ beplanting van weides: https://www.paardenplant.nl/